Pogotowie językowe – ściąga dla korektorów i nie tylko

W grupie Po drugiej stronie książki jest przypięty post o wdzięcznej nazwie „Pogotowie językowe”. Można w nim zadać pytanie związane z poprawnością językową albo edytorstwem i w krótkim czasie otrzymać odpowiedź. Kiedy zakładałam ten wątek, nie sądziłam, że będzie się cieszył taką popularnością. Pytania i odpowiedzi z września zajęły w Wordzie prawie 10 stron! Wybrałam 10 najciekawszych pytań i rozpisałam je poniżej. Powiedzmy, że to taka podręczna ściąga dla korektorów (i nie tylko).

Pytanie 1

Piszemy: wicepodprokurator? Czy jakoś inaczej?

Przedrostki piszemy łącznie z następującymi po nich wyrazami. Czasem wychodzą z tego kuriozalne zbitki słowne, jak wspomniany „wicepodprokurator” albo „superziarna”. Pisałam o nich w tekście o zasadach językowych, których nie lubię.

Od tej reguły są jednak wyjątki:

• cząstki niby- i quasi-, choć wyglądają jak przedrostki, to nimi nie są i zapisujemy je z dywizem,
  np. quasi-nauka, niby-romantycznie;
• wyjątkiem od tego wyjątku są terminy przyrodnicze – zapisujemy je łącznie,
  np. nibynóżki, nibyjagoda, nibyliść itp.;
• problem się pojawia, kiedy musimy połączyć przedrostek z nazwą dwuwyrazową albo ze słowem, które zapisujemy z dywizem – wtedy lepiej postawić między nimi spację i pisać np. mini e-book (a nie minie-book) albo super reality show (a nie superreality show).

Pytanie 2

Jak powinnam to zapisać? „Ewa nabrała głęboko powietrza i wyprostowała się” czy „Ewa nabrała głęboko powietrza i się wyprostowała”?

Zasada mówi, że „się” lepiej postawić przed czasownikiem. Co nie zmienia faktu, że czasem lepiej brzmi, gdy jest po czasowniku. W tym przypadku obie formy są dopuszczalne. Dlaczego? Oto kilka faktów na temat zaimka zwrotnego „się”:

• „Się” nie może stać na początku zdania i nie może być pod akcentem wyrazowym.
  Zdanie „Się wyprostowała” to błąd. Chyba że mówimy to z przekąsem, potocznie. W naszym przykładzie „się” stoi po „i”, które może wziąć na siebie akcent, więc zostawienie „się” przed czasownikiem jest dopuszczalne.

• „Się” może stać na końcu zdania tylko, jeśli zawiera ono samo orzeczenie.
  „Wyprostowała się” to w przykładzie samodzielny człon zdania złożonego. Nic więcej w tym zdaniu nie ma, dlatego opcja z „się” na końcu też jest w porządku.

• Zazwyczaj „się” stoi przed czasownikiem.
• W drodze wyjątku można postawić „się” po czasowniku, ale nie należy tej konstrukcji nadużywać, bo jest traktowana jako rusycyzm, np. „Jak nazywa się ten pan?”.

Pytanie 3

Czas na blog czy czas na bloga?

Potocznie można powiedzieć „bloga” (biernik = dopełniacz), ale w wypowiedziach oficjalnych tylko „blog” (biernik = mianownik).

Pytanie 4

„Obiad mu smakował. Paradoksalnie nawet bardziej(,) niż gdyby zamiast babci ugotowała go mama”. Zastanawia mnie ten przecinek przed „niż”. Jak to ugryźć?

Kiedy widzisz „niż”, sprawdź zawsze, czy w części zdania następującej po nim jest czasownik. Jeśli jest, postaw przecinek. Zrób to, nawet jeśli pierwsza część jest równoważnikiem zdania, czyli nie ma w niej orzeczenia. Inny przykład: „Jest mądra. Mądrzejsza, niż im się wydaje”.

W zdaniu z pytania przecinek powinien być postawiony.

Pytanie 5

Dostarcza sprawdzone rozwiązania czy sprawdzonych rozwiązań?

Łączliwość czasowników to jedna z trudniejszych do zapamiętania zasad. Ile czasowników, tyle przykładów i wyjątków. W przypadku słowa „dostarczyć” mamy dwie opcje:

• dostarczyć + biernik – kiedy dostarczana jest całość,
• dostarczyć + dopełniacz – kiedy chodzi o część jakiejś całości.

W pytaniu mowa raczej o komplecie rozwiązań, więc lepiej napisać: „dostarcza sprawdzone rozwiązania”.

Pytanie 6

Ciemnozielony napiszemy razem, a brunatno-złoty? Też? Czy raczej jak biało-czerwony?

Trzeba by wiedzieć, jak obiekt w tym kolorze wygląda. Czy jest na przykład złoty z brunatnymi paskami, czy ma jeden kolor – złotawy w brunatnym odcieniu? Zapiszemy to następująco:

• brunatno-złoty – jeśli widać wyraźnie dwa kolory,
• brunatnozłoty – jeśli kolor jest mieszaniną tych dwóch, ale jest jednolity.

Pytanie 7

Moje pytanie dotyczy dialogów w beletrystyce. Czy takie zdanie jest poprawne?
– Jeśli naprawdę tego chcesz – pogładził ją po włosach – jakoś damy sobie radę.

Gdyby wypowiedź kończyła się przed tą wstawką, to dopowiedzenie musiałoby się zacząć dużą literą i po kropce, czyli:

– Jeśli naprawdę tego chcesz, jakoś damy sobie radę. – Pogładził ją po włosach.

Dopowiedzenia w dialogach zaczynamy małą literą tylko wtedy, kiedy używamy w nich czasownika, który dotyczy szeroko pojętego „aktu mówienia”, np.

– Jeśli naprawdę tego chcesz, jakoś damy sobie radę – wyszeptał i pogładził ją po włosach.

Przykład z pytania to jeszcze inna sytuacja, bo wtrącenie rozdziela zdanie. Kropki postawić tu nie można, bo zdanie po tym dopowiedzeniu ciągnie się dalej. Jeśli zachowamy ten szyk, kształt wypowiedzi musi być dokładnie taki, jak podano w pytaniu.

Pytanie 8

Jak zapisywać takie wynalazki jak vacu fitness? W internecie najczęściej jest Vacu Fitness (nazwa własna?).

Najlepiej uznać je za nazwę pospolitą i pisać łącznie i małymi literami, czyli: vacufitness, aquafitness. Jeśli potraktujemy to słowo nie jako nazwę „gatunkową” (rodzaj, typ ćwiczeń), ale jako określenie dla konkretnych zajęć, w zasadzie możemy pisać dowolnie, bo działa ono wtedy jak nazwa własna. W takim wypadku nawet na Vacu Fitness można by się zgodzić. Pytanie – czy to jest konieczne?

Pytanie 9

„Prawdziwym przysmakiem południa są także włoskie wędliny”. Południa – małą czy wielką literą?

Wszystko jedno, ale zależy, co mamy na myśli.

• Południe (pisane dużą literą) to obszar geograficzno-kulturowy,
• południe (pisane małą literą) to pora dnia albo strona świata.

Przy czym pisownia małymi literami nie jest błędem, nawet jeśli chodzi o to pierwsze znaczenie. W podanym przykładzie mimo wszystko skłaniałabym się do zapisu dużą literą (albo wielką – kliknij tutaj i sprawdź różnicę).

Pytanie 10

Chyba za długo dumam nad tym zdaniem, coś mi w nim nie pasuje, ale gdy zaczynam poprawiać, to się gubię: „Nie marzę o niczym innym jak zjedzeniu kanapki, popiciu jej herbatą, napchaniu brzucha”. „Jak” czy „niż”?

Przede wszystkim warto dodać „o”, żeby zdanie miało lepszy rytm: „jak o zjedzeniu kanapki”.

A poza tym w tego typu konstrukcjach stawiamy:

• „niż” albo „od” – w zdaniach twierdzących:
  Marzę o czymś innym niż zjedzenie kanapki.
  Marzę o czymś innym od zjedzenia kanapki.

• „jak” – w przeczeniach:
  Nie marzę o niczym innym jak o zjedzeniu kanapki.

Chociaż to konkretne zdanie najlepiej całkiem przeredagować: „Jedyne, o czym marzę, to zjedzenie kanapki”.

Dziesięć pytań i dziesięć odpowiedzi. Podoba Ci się taka ściąga dla korektorów? Przyda Ci się w pracy? A może po prostu interesujesz się językiem polskim i chcesz się dowiedzieć czegoś nowego? Jeśli ten tekst wydał Ci się ciekawy, napisz mi o tym. W październiku w grupie Po drugiej stronie książki wyjaśniamy kolejne zagadnienia językowe – jeśli chcesz, wybiorę najbardziej interesujące i przygotuję podobną ściągę już za miesiąc!