Kiedy wstawiać komentarze do tekstu? I jakie? Przykłady z życia korektora

W świecie korektorów istnieją dwie skrajne frakcje: komentujący na potęgę i unikający komentarzy jak ognia. Ci pierwsi każdą poprawkę inną niż wstawienie lub usunięcie przecinka zapisują w komentarzu na marginesie. W efekcie autor spędza nad plikiem po redakcji długie godziny, akceptując (bądź odrzucając) każdą, najmniejszą nawet poprawkę. Ci drudzy z kolei w zasadzie w ogóle nie korzystają z możliwości dodania komentarza. Wszystkie zmiany wprowadzają do tekstu, nawet jeśli jest ich tak dużo, że w gąszczu drobnych poprawek autor może przegapić te najistotniejsze. Którzy postępują słusznie? I kiedy właściwie należy wstawiać komentarze do tekstu? A przede wszystkim – jakie komentarze wstawiać? Na wszystkie te pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule.

Komentarze do tekstu – złoty środek

W walce pierwszej skrajnej frakcji przeciwko drugiej wygrywa… złoty środek. Jak to w życiu. Komentarze to bardzo przydatne narzędzie komunikacji z autorem. Możemy za ich pomocą uzasadnić swoje propozycje, poprosić o wyjaśnienia czy zaznaczyć istotne zmiany, na które chcemy zwrócić uwagę autora. Ale nie ma sensu wrzucać do komentarza każdej drobnej poprawki – one i tak są zaznaczone w tekście, jeśli pracujemy w trybie śledzenia zmian.

Załóżmy, że chcemy zlikwidować powtórzenie w tekście. Zazwyczaj to po prostu błąd stylistyczny, który warto naprawić, żeby umilić czytelnikom lekturę. W takim wypadku szukamy synonimu albo skreślamy jeden z powtórzonych wyrazów – w zależności od tego, które rozwiązanie będzie w danym wypadku lepsze. Poprawkę nanosimy od razu na tekst i jej nie usprawiedliwiamy. Będzie zaznaczona kolorem, więc autor ją zobaczy. Bywa jednak, że powtórzenie jest celowe – ma wzmocnić konkretną frazę albo jest częścią stworzonej przez autora paraleli. W takim wypadku nic nie zmieniamy, ewentualnie możemy skorzystać z komentarza i dopytać autora, czy powtórzenie jest celowe.

Przykłady

Spójrz na poniższe zdania:

• Rok 2020 zapisał się jako jeden z trudniejszych w historii Polski, ale też w historii całej ludzkości.
• Z tej książki dowiesz się, jak stworzyć zdywersyfikowane źródła przychodu, innymi słowy – jakie działania podjąć, żeby nie uzależnić się od tylko jednego źródła przychodu.

W obu zdaniach są wyraźne powtórzenia. Oba można bardzo łatwo zlikwidować – wystarczy usunąć powtarzające się słowo:

• Rok 2020 zapisał się jako jeden z trudniejszych w historii Polski, ale też całej ludzkości.
• Z tej książki dowiesz się, jak stworzyć zdywersyfikowane źródła przychodu, innymi słowy – jakie działania podjąć, żeby nie uzależnić się od tylko jednego źródła.

Z drugim zdaniem można by nawet więcej zdziałać i zlikwidować także powtórzenie słowa „źródła”. Czy jednak obie te poprawki są konieczne? W moim odczuciu pierwsze zdanie mogłoby zostać w niezmienionym kształcie, bo powtórzenie mocno podkreśla jego wymowę. Drugie jest ewidentnym błędem stylistycznym – trudno byłoby go obronić.

Jak odróżnić jedną sytuację od drugiej? Na wyczucie. Tego nie nauczysz się w szkole ani na żadnym kursie. Trzeba przeczytać setki tekstów i poprawić drugie tyle, żeby wyczuć, co jest świadomym zabiegiem, a co przekracza cienką granicę poprawności i przechodzi na stronę błędu. Zawsze jednak w tego typu sytuacjach będzie nam towarzyszyła niepewność – i właśnie po to zostały wymyślone komentarze. Gdy pojawi się zawahanie, dodajemy dymek na marginesie i rozpoczynamy dialog z autorem.

Czytaj dalej i sprawdź, jakie komentarze najczęściej pojawiają się w tekstach.

Wątpliwości odnośnie do zapisu

Korektor nie musi wszystkiego wiedzieć. Jeśli jakaś informacja wydaje Ci się wątpliwa, spróbuj potwierdzić ją w Internecie. Może się jednak zdarzyć, że trafisz na sprzeczne wyjaśnienia albo nie znajdziesz ich wcale. Wtedy – pytaj. A jeśli nawet przeredagujesz jakiś fragment, ale nie masz pewności, czy sens został zachowany – także pytaj. Uwierz mi, że zostanie to odebrane jako dbałość o tekst i cenna dociekliwość, a nie brak wiedzy.

Informacje o znaczących poprawkach

O tym, jak bardzo możesz ingerować w tekst, decyduje autor. Najlepiej ustalić to na podstawie próbki korekty. Ale nawet kiedy macie to już omówione, każdą znaczącą poprawkę opatrz komentarzem. Jak rozpoznać, która jest znacząca? Zastanów się, czy autor sam by to tak napisał. Jeśli masz choć cień wątpliwości – uzasadnij zmianę w komentarzu. (Więcej o poszanowaniu stylu autora przeczytasz i usłyszysz w odcinku 9 podcastu: „Co wolno korektorowi?”).

Uzasadnienie korekt mało znanych błędów

Oczywiście nie musisz uzasadniać każdej zmiany przecinka czy szyku zdania. Jesteś specjalistą, więc autor powinien Ci zaufać i założyć, że poprawki przez Ciebie wprowadzane są słuszne. Ale czasem forma błędna jest tak rozpowszechniona, że autor może mieć wątpliwości co do Twoich zmian. Jeśli od razu uzasadnisz je w komentarzu, zaoszczędzicie trochę czasu.

Propozycje zmian w fabule

Napisałam: „w fabule”, ale dotyczy to też tekstów niebeletrystycznych. Jeśli chcesz zaproponować inne poprowadzenie pewnego wątku albo wydaje Ci się, że jakieś informacje nie zostały dobrze umotywowane – zawsze możesz podzielić się swoimi wątpliwościami z autorem. Jesteś jego pierwszym czytelnikiem, na pewno weźmie Twoje zdanie pod uwagę.

Propozycje zmian językowych

Nie tylko fabuła czy logika wywodu mogą być poprawiane przez korektora, ale także język. Nie chodzi mi oczywiście o podstawowe poprawki, jak interpunkcja, ortografia itp. Czasem jednak słownictwo czy styl przyjęte przez autora nie pasują do treści. Dobry korektor wyłapie tego typu niekonsekwencje i o ile nie są one zamierzone – wspólnie z autorem dobierze takie słowa, żeby przekaz był spójny.

Uwagi do składu

To, jak tekst wygląda w Wordzie, nie ma większego znaczenia. Twoim zadaniem jest dopracowanie języka, ujednolicenie formatowania i przejrzyste oznaczenie wszystkich elementów innych niż tekst główny (takich jak nagłówki, asteryski, cytaty blokowe itp.) – żeby składacz mógł je łatwo rozpoznać i odpowiednio sformatować. Ale czasem możesz zasugerować jakieś rozwiązania – w końcu znasz ten tekst na wskroś!

Komentarze od serca

Nie jesteś tylko specem od języka i edycji tekstu. Jesteś też pierwszym czytelnikiem danej publikacji – albo jednym z pierwszych. Jeśli masz za sobą próby pisarskie, to wiesz, z jakim stresem wiąże się pokazanie światu własnej twórczości. Spodobał Ci się jakiś fragment? Powiedz o tym autorowi! To też będzie dla niego cenna informacja. Pamiętaj, że nie jesteś tu tylko po to, żeby poprawiać przecinki. Nawiąż relację. To zaprocentuje.

---

Jak widzisz, wiele komentarzy opatruję emotikonami. Staram się pisać tak, żeby autor wyczuł moje dobre intencje. Bo korekta to nie krytyka. Pamiętaj:

Zmieniaj, ale z szacunkiem.

Ulepszaj, ale bez krytyki.

A będziesz redaktorem, o jakim każdy autor marzy.